مقایسه وضعیت تولید و صادرات کشورهای تولیدکننده عمده خرما و چالش های صادرات خرما در ایران

امروزه که عرضه کالاها در بازارهای جهانی در شرایط رقابتی و قدرت انتخاب بالای مصرف کنندگان صورت می گیرد، شناخت عوامل تقویت کننده و تضعیف کننده صادرات به بازارهای هدف از اهمیت بالایی برخوردار است. در این بازار رقابتی برندگان کسانی هستند که بتوانند به خوبی این عوامل را شناسایی و با یک برنامه راهبردی و هدفمند در راستای تقویت عوامل پیش برنده و تضعیف عوامل کاهنده عمل کنند. بنابراین صادرکنندگان با هدف توسعه بازار و نفوذ در بازارهای جهانی نیازمند شناسایی سلیقه بازارهای هدف و بررسی عملکرد رقبا در این زمینه هستند.

 

مصر

کشورمصربه طور تقریبی در سال 2021 ، 1.7 میلیون تن خرما تولید کرده و در رتبه اول تولیدکنندگان این محصول کشاورزی در سطح جهان قرار دارد. درصد تولید جهانی خرما توسط کشور مصر تولید  می شود. اما تنها سه درصد آن صادر میشود. لذا مصر در رتبه دوازدهم صادرکنندگان خرما قرار دارد و این محصول را به 63 کشور از جمله اندونزی، مراکش، مالزی، بنگلادش، آلمان و ... صادر می کند.

عربستان صعودی

پس از مصر کشور عربستان دومین تولیدکننده خرما در سطح جهان است. این کشور از شرایط آب و هوایی بسیار مطلوبی برای رشد و پرورش خرما برخوردار است. آمارهای مرکز تجارت بین المللی نشان می دهد عربستان سعودی در سال ۲۰۲۱ میادی نزدیک به ۳۲۳ میلیون دلار خرما  )تازه و خشک شده(  به کشورهای دیگر صادر کرده است. این رقم معادل بیش از ۱۵ درصد کل تجارت جهانی خرما در سال گذشته میلادی محسوب میشود و نشان میدهد عربستان سعودی بیشترین درآمد حاصل از صادرات خرما را در میان ۲۴ کشور صادرکننده این محصول در جهان بدست آورده است.

مرکز ملی نخل و خرمای عربستان سعودی، قرار گرفتن این کشور در صدر کشورهای صادرکننده خرما در سال ۲۰۲۱ را دستاورد توجه رهبر عربستان سعودی به افزایش صادرات غیرنفتی و همچنین توسعه روشهای کشاورزی و بهبود پرورش نخلها در همکاری با تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصول کشاورزی اعلامکرد. چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی به توسعه و پایداری در حوزه نخل و خرما و تسریع تهیه و اجرای برنامه هایی برای توسعه این بخش و افزایش سهم آن در تولید ناخالص داخلی کشور است. براساس گزار شها، تعداد درختان خرما در عربستان سعودی اکنون به ۳۳ میلیون نخل می رسد که ۲۷ درصد کل درختان خرما در جهان است. این کشور سالانه حدود  یک و نیم میلیون تن خرما تولید می کند و درحال حاضر ارزش بازار نخل و خرمای در آن حدود 7.5 میلیارد ریال سعودی برآورد شده که ۱۲درصد از تولید ناخالص کشاورزی و  0.4 درصد از تولید ناخالص غیرنفتی این کشور محسوب میشود. این کشور علاوه بر توجه به تولید داخلی، در چند طرح ابتکاری با هماهنگی سازمان ملل متحد، به حمایت از بخش نخل و خرما در سطح بین المللی نیز کمک کرده است از میان این طرحها میتوان به ثبت خرما به عنوان یک  میوه ممتاز در سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد )فائو( در سال 2019  و  پیگیری تصویب سال ۲۰۲۷ میلادی به عنوان سال بین المللی خرما در سازمان فائو و ادامه تلاش برای اختصاص یک روز به عنوان روز جهانی خرما  در تقویم سازمان ملل متحد اشاره کرد. مهمترین کشورهای واردکننده خرما از عربستان: مراکش، اردن و اندونزی میباشند.

ایران

کشور ایران جزو 10 تولید کننده برتر خرما به لحاظ میزان تولید و کیفیت میباشد و تقریبا بطور متوسط 10 درصد خرمای جهان را تولید می کند. ایران با بيش از 232 هزار تن صادرات سالانه خرما، مقام اول صادرات را به لحاظ وزنی دارد. تولید خرما در ایران از 10 سال گذشته تا کنون تقریبا 40 درصد افزایش داشته است. مهمترین کشورهای رقیب ایران برای تولید خرما کشورهای مصر، عربستان و عراق میباشند. دو کشور ایران و عراق با درآمدهای حدود ۱۲۷ و ۱۰۳میلیون دلاری از صادرات خرما در رتبه های ششم و هشتم جهانی قرار دارند اما میزان خرمای صادرشده از این کشورها از لحاظ وزنی بیش ازسایر کشورها بوده است.

الجزایر

الجزایر چهارمین تولیدکننده خرما در دنیاست. میزان تولید خرما در این کشور در سال 2021 حدود 1188803 تن بوده است. در این كشور 360 نوع خرما برداشت میشود اما تنها 54 نوع آن به بازار عرضه میشود.

عراق

میزان تولید خرما کشور عراق در سال 2021 ، 750225 تن بود هاست15  میلیون درخت خرما در این کشور وجود دارد. بخش اعظم باغات خرما در کشور عراق در شهرهای بغداد، دیالا، کربا و بصره قرار دارند. کشورهای هند، مصر و ترکیه عمده واردکنندگان خرما از کشور عراق هستند.

کشورهای عراق و ایران به ترتیب با صدور بیش از 249 هزار و 232 هزار تن خرما در سال 2022 میادی، ازلحاظ میزان )وزن( خرمای صادرشده در رتب ههای اول و دوم جهانی قرار دارند . میزان وزنی خرمای صادراتی عربستان سعودی به میزان یک سوم کشورهای ایران و عراق است اما از این صادرات، درآمد تقریبا مشابه داشته است .با محاسبه ساده درمی یابیم که عربستان سعودی هر کیلو خرما را حدود 1.7 دلار فروخته است، درحالی که ایران و عراق، یک کیلو خرما را در سال گذشته به ترتیب تنها به قیمت های حدود 0.6 و 0.4  دلار صادر کرد ه اند. گذشته از مشکلات متعدد ناشی از بحران خشکسالی و مدیریت ناکارآمد هم هجانبه در حوزه کشاورزی که قطعا بر میزان و تولید و کیفیت خرمای تولیدشده در ایران موثرند، مشکلات دیگری نیز وجود دارد و به نظر میرسد از دلایل مهم پایین بودن درآمد ایران از صادرات خرما باشند: عدم شناخت بازارهای خارجی، عدم تولید متناسب با نیاز بازارهای هدف، عدم حضور در نمایشگاههای بین المللی، عدم حمایت از صادرکنندگان، عدم ثبات نرخ ارز و بازگشت دیرهنگام پول، عدم درجه بندی و بسته بندی مناسب محصولات، عدم وجود سیستم حمل و نقل مناسب، تحریم های بین المللی، عدم وجود سرمایه گذاران خارجی، کمبود نقدینگی و نبود صنایع فراوری مناسب بر کاهش قیمت صادراتی خرمای ایران موثرند.

در کنار تقویت بخش کشاورزی، کاهش واردات و اجرای سیاست های گسترش صادرات غیرنفتی، گسترش شرکتهای مدیریت صادرات، ایجاد توافقات تجاری جهت کاهش هزینه مبادله کالا، معافیت مالیاتی صادرکنندگان، ترویج فرهنگ استفاده از خرما، بسته بندی مناسب، تولید متناسب با سلیقه بازارهای هدف، آموز شهای عمومی و تخصصی و سرمایه گذاری در صنایع تبدیلی م یتوانند بر افزایش ارزش صادراتی خرما موثر باشند.