سوسک سرخرطومی حنایی خرما اما یکی از مهمترین آفات نخیلات در کشورهای حاشیه دریای مدیترانه و خلیج فارس است. آفت در سال ۱۳۶۸ وارد ایران شد و در حال حاضر استانهای سیستان و بلوچستان، فارس، جنوب کرمان و هرمزگان آلوده به این آفت محسوب می شوند.
خسارت و علائم آلودگی
این حشره وارد تنه درخت و پاجوشها شده و درون آنها تونلهای ایجاد میکند لاروها آفت از دستجات آوندی، جوانه مرکزی ،درخت غلافهای تازه و لیفی نشده و بافت دمبرگ تغذیه کرده و درخت زرد و پژمرده و در صورت آلودگی شدید شکسته و نهایتاً خشک میشود.
- انتشار بوی خاص ترشیدگی و پوسیدگی از تنه
- وجود و مشاهده بافت جویده شده به مواد فیبری شبیه خاک اره در محل ورودی سوراخ های روی تنه همراه با شیرابه قهوه ای
- شنیدن صدای تغذیه لاروها به صورت خراطی
- سوراخهای متعدد تونل لاروی روی تنه
- وجود پیله های شفیرگی خالی افتاده در پای درخت و یا روی تنه و همچنین در آلودگی شدید مشاهده حشرات کامل روی تنه درخت و سوراخ ها
- خشک شدن جوانه مرکزی و نهایتا مرگ کامل درخت
- شکستن تنه درخت و واژگون شدن تاج درخت در آمادگی شدید و یا آلودگی طولانی مدت
شکل شناسی
تخم آفت به رنگ سفید مایل به شیری و شبیه دانه برنج روی تنه نخیلات در محل زخمهای حاصل از هرس و حذف پاجوشها و تنه جوشها و یا بافت نرم قاعده برگها و دمبرگهای آسیب دیده یا زخم ناشی از سایر آفات گذاشته میشود.
لاروها آفت درشت ضخیم و بدون ،پا شیری رنگ مایل به زرد و کپسول سر قهوهای قرمز و در حداکثر رشد به ۵۰ میلیمتر طول و ۲۰ میلی متر عرض می رسد این آفت تا ۱۳ سن لاروی دارد شفیره قهوه ای رنگ بوده و درون پیله لیفی درون تنه درخت احاطه میشود سطح شفیره براق با شیاردار است.
حشره بالغ بزرگ به رنگ قرمز مایل به قهوه ای یا حنایی بوده و طول آن ۳۰ تا ۳۵ میلی متر و عرض آن ۱۰ میلی متر است حشرات بالغ دارای دارای خرطومی بلند هستند که قسمت انتهایی خرطوم خمیده است. شاخک زانویی ۱۲ بندی بوده و در حالت استراحت روی شیاری روی خرطوم جای میگیرند روی قسمت پشتی سینه گاهی لکه هایی دیده میشود بالپوشها کوتاه و تا انتهای بدن نمیرسند روی بالپوش ها نیز شیاردار است.
این حشره دارای دو شکلی جنسی است و تمام مراحل روی نخیلات زندگی کنند. در حشره ماده خرطوم می بلندتر باریکتر و بدون مو است در حالی در حشره نر خرطوم کوتاه و ضخیم تر بوده و در انتهای آن در سطح پشتی یک دسته موی متراکم حنایی رنگ دیده می شود.
زیست شناسی
حشرات ماده پس از جفت گیری میتوانند بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ تخم بگذارند. لاروها حدود ۳ روز بعد تفریخ می شوند و سریع وارد بافتهای نرم و جوان و جوان خرما شده و تا یک ماه از درخت تغذیه میکنند و در زمان تغذیه کانال های زیادی را در درخت ایجاد می کنند. لاروها بعد از تغذیه کامل از داخل تنه خارج شده و به صورت پیله ای از الیاف خشک نخل معلق باقی میماند نسلهای آفت شدیدا هم پوشانی دارند و در هر زمان از سال می توان کلیه مراحل زندگی آفت را مشاهده نمود.
ردیابی آفت
قبل از اجرای استراتژی مدیریت ،آفت مراقبت و ردیابی برای تعیین آلودگی لازم است. این امر توسط بازرسیهای بصری نخیلات در منطقه مشکوک و همچنین با استفاده از تله -غذایی فرمونی برای کشف آفت بالغ امکان پذیر است از این طعمههای آماده می توان به منظور ردیابی کشفی سرخرطومی حنایی ،خرما در مناطق مظنون به آلودگی استفاده کرد و با شمارش تعداد حشرات شکار شده در یک دوره معین مربوط به فعالیت پروازی و تراکم جمعیتی آفت به دست میآید و بر اساس این اطلاعات برای کنترل آفت تصمیم مقتضی گرفته میشود. برای انجام ردیابی گذاشتن حداقل یک تا دو تله در مناطقی که دارای درختان جوان پاجوش و تنه جوش بوده و یا میزان ترجیحی آفت رطب مضافتی وجود دارد کفایت میکند استفاده از اپلیکیشن ردیاب ،حنایی یک اپلیکیشن اندرویدی مبتنی بر GPS میتواند در ردیابی و تعیین مناطق آلوده کمک نماید.
مدیریت آفت
- حذف پاجوش ها، تنه جوشها هرس برگها و سوزاندن آنها پانسمان زخمهای با استفاده از ترکیبات مسی و چسب باغبانی، اتخاذ روش آبیاری ،مناسب تراکم فاصله نخلها در باغ بهداشت باغ و محصول
- بازرسی منظم نخیلات برای کشف آلودگی
- بدام اندازی انبوه حشرات بالغ با استفاده از تله های غذایی - فرومونی
- انجام کنترل شیمیایی پیشگیرانه و درمانی
- حذف و ریشه کن کردن نخیلات شدید آلوده
- استفاده از روش شیمیایی به روش تدخینی سموم تدخینی از جمله فسفید (آلومینیوم در درختانی که هنوز به طور کامل خشک نشده اند در سوراخهای لاروی و سپس پوشاندن تنه درخت با استفاده از پلاستیک
- ممنوعیت نقل و انتقال اندامهای گیاهی به خصوص پاجوشهای نخیلات از منطقه آلوده